Wijziging WWFT: Verbod op contante betalingen van € 3.000 of meer, gezamenlijke transactiemonitoring door banken
Philip Ruys*
Het wetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’ is op vrijdag 21 oktober 2022 ingediend. Eerder had de Raad van State en ook de Autoriteit Persoonsgegevens forse kritiek geuit op de privacy-aspecten. Het wetsvoorstel is daarom aangepast. In de kern is echter de gezamenlijke transactiemonitoring door banken, waar de kritiek van de Raad van State zich op richtte, overeind gebleven. RadarLaw quickscande het wetsvoorstel en de toelichting.
De minister van Financiën heeft, mede namens de minister van Justitie, het wetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’ ingediend. Het wetsvoorstel strekt tot wijziging van een aantal bepalingen in de WWFT. Het aantal wijzigingen in de wet is beperkt; de impact des te groter. Naast het verbod op het accepteren van betalingen van € 3.000 of meer introduceert het wetsvoorstel een uitbreiding van de gegevens die banken mogen verwerken en de mogelijkheid van gezamenlijke transactiemonitoring voor banken. De Raad van State heeft forse kritiek geuit op gezamenlijke transactiemonitoring door banken en heeft geadviseerd deze mogelijkheid uit het wetsvoorstel te schrappen. Naar aanleiding van die kritiek heeft de minister het wetsvoorstel aangepast. Een van de kritiekpunten was de onderbouwing van de keuze voor deze maatregel. Die is in het huidige voorstel uitgebreid. Daarnaast zijn er aanvullende bepalingen toegevoegd waarmee eisen worden gesteld aan de gegevens die bij gezamenlijke transactiemonitoring gecombineerd worden en aan de beveiliging en rechtsbescherming.
Transacties in contanten vanaf € 3.000
Het wetsvoorstel betekent een forse administratieve lastenverlichting voor handelaren in goederen van grote waarde. Onder de huidige wet moeten zij cliëntenonderzoek verrichten en eventuele ongebruikelijke transacties melden in geval van contante betalingen van € 10.000 of meer. Volgens het wetsvoorstel geldt voor deze categorie alleen nog het verbod om contante betalingen van € 3.000 of meer te accepteren. Daarbij blijft ook het zogenaamde ‘smurfen’ verboden: ook deelbetalingen met een totaal van € 3.000 of meer die verband met elkaar houden, zijn verboden.
De ‘navraagplicht’: onderzoek naar weigering eerdere dienstverlening
Instellingen worden volgens het wetsvoorstel verplicht om, waar sprake is van een verhoogde risico, ‘redelijke maatregelen’ te treffen om te onderzoeken of een andere instelling van dezelfde categorie eerder dienstverlening heeft geweigerd. Blijkt dat het geval te zijn, dan doet de instelling navraag bij de ‘collega’-instelling. Daarbij worden voorgeschreven persoons- of bedrijfsgegevens verstrekt. De instelling die het verzoek ontvangt moet ‘onverwijld’ de informeren welke risico’s hebben geleid tot het weigeren of beëindigen van de dienstverlening. Het betreft een inspanningsverplichting en volgens de Memorie van toelichting is de navraagplicht een nieuw soort cliëntenonderzoek ‘tussen het reguliere en het verscherpte cliëntenonderzoek in’. Zoals aangegeven strekt de verplichting zich alleen uit tot instellingen binnen dezelfde categorie; dus banken onderling, advocaten onderling, etcetera. Het wetsvoorstel bepaalt dat de geheimhoudingsplicht voor advocaten en notarissen niet geldt bij het voldoen aan een verzoek in dit kader.
Uitbesteden van transactiemonitoring
Het wetsvoorstel maakt het mogelijk dat banken, dus niet andere instellingen, transactiemonitoring gaan uitbesteden aan een derde partij. Ook een gezamenlijke voorziening voor banken wordt mogelijk gemaakt. Daartoe hebben een aantal Nederlandse banken al in 2020 Transactiemonitoring Nederland (TMNL) opgericht. De gegevens die in dit kader worden gedeeld mogen – uiteraard – alleen voor transactiemonitoring worden gebruikt. Het ‘tipping off’-verbod van artikel 23 WWFT blijft gelden. Indien een bank een ongebruikelijke transactie meldt bij de FIU, mag zij daar andere banken dus niet over informeren.
Bijzondere categorieën van persoonsgegevens
Het wetsvoorstel maakt het vervolgens mogelijk dat ‘bijzondere categorieën van persoonsgegevens’ verwerkt mogen worden ten behoeve van het voldoen aan de WWFT. Het betreft hier de gegevens uit artikel 9, eerste lid Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), namelijk: ‘persoonsgegevens waaruit ras of etnische afkomst, politieke opvattingen, religieuze of levensbeschouwelijke overtuigingen, of het lidmaatschap van een vakbond blijken, en verwerking van genetische gegevens, biometrische gegevens met het oog op de unieke identificatie van een persoon, of gegevens over gezondheid, of gegevens met betrekking tot iemands seksueel gedrag of seksuele gerichtheid’. Het wetsvoorstel noemt ook ‘gegevens van strafrechtelijke aard’ als gegevens die onder voorwaarden verwerkt mogen worden. Normaal gesproken is de verwerking van dit soort gegevens op grond van de AVG verboden, maar de WWFT maakt dit nu dus voor banken mogelijk. In een uitvoeringsregeling worden nadere regels gesteld met betrekking tot de beveiliging van persoonsgegevens en de uitoefening van rechten van betrokkenen, zoals inzage, rectificatie en verwijdering van gegevens.
Combineren van gegevens
Het wetsvoorstel regelt dat wanneer banken gezamenlijk transactiemonitoring gaan verrichten, dit moet gebeuren in een gezamenlijke voorziening. TMNL dus, en niet op de bestaande systemen van banken. Banken mogen ook gegevens combineren in TMNL. De gegevens die gecombineerd mogen worden zijn beperkt in de wet en worden nader uitgewerkt in een uitvoeringsregeling. Er wordt een uitzondering gemaakt voor transacties onder € 100; de gegevens daarvan mogen niet worden gecombineerd wanneer het particulieren betreft en wanneer er een zakelijke rekening betrokken is mag alleen het IBAN nummer, de BIC-code en de landencode verwerkt worden. Verder worden er voorwaarden gesteld ten aanzien van de bescherming en de beveiliging van persoonsgegevens.
* Philip Ruys is fiscaal jurist en hoofdredacteur van RadarLaw
Ministerie van Financiën, Wetsvoorstel plan van aanpak witwassen
